Agyu

Ang mga bayaning sina Banlak, Agyu, at Kuyasu ay nakatira sa bayan ng Ayuman.  Sa tradisyong Ilianon sila’y magkakapatid na anak ni Pamulaw.  Si Agyu ay may apat na kapatid na babae, ngunit sina Yambungon at Ikawangon lamang ang binanggit sa epiko.  Isang araw nagpadala si Agyu sa datung Moro ng siyam na komu-buu-buong pagkit sa pamamagitan nina Kuyasu at Banlak.  Nagalit ang datung Moro dahil kakaunti ang pagkit pambayad, kaya’t kanyang ibinalibag ang pagkit kay Kuyasu na tumama sa may ulser.  Gumanti si Kuyasu at kanyang sinibat ang datu na tinamaan sa dibdib.  Nahulaan ni Agyu na magkakagiyera dahil napatay ang datu.  Nagtungo sila sa Ilian at ipinasiya ni Agyu na magtayo ng kuta sa bundok ng Ilian.  Ang mga mandirigmang Morong nagdaan sa Ilog Palangi ay dumating at nakita ang kutang ginawa ng mga Ilianon.  Nakipaglaban sina Agyu sa mga Moro at halos naubos ang mga kaaway.

Pagkatapos ng tagumpay, ipinasya ni Agyu na lumipat sa bayan.  Pinili niya ang bundok ng Pinamatun.  Hanggang narating nila ang bayang Tigyandang at dito sila sinalakay.  Lumaban ang mga tauhan ni Agyu sa pampangin ng look ng Linayagon.  Nang sila’y naubusan ng tauhan, ang batang anak ni Agyu na si Tanagyaw ay nagprisintang sasagupa sa mga kaaway.  Napatay niyang lahat ang kalaban nang ikaapat na araw.  Narating ni Tanagyaw ang bayang Bablayon.  Nanghihilakbot ang mga tao rito at nang malaman niyang lulusubin sila ng mga kaaway o mananakop nanlaban at napatay ni Tanagyaw ang mga mananakop.  Dahil dito ay ipinakasal ng datu ang kanyang anak kay Tanagyaw.

Di nagluwa’t ang bayan ni Agyu ay nanganib din sa mga mananakop na galing sa ibayong dagat.  Ang mga lalaki, bata at matanda ay sinabihang lumaban ngunit sila’y natalo.  Hinulaan ng propeta ang malagim nilang wakas ngunit sinalungat at pinarusahan siya ni Tanagyaw.  Nagbihis siya ng sampung suson makasiyam ang kapal at dinampot ang kanyang sibat at kalasag na hindi nasisira.  Nilabanan niya ang mga mananakop sa dalampasigan.  Naghambalong ang mga patay, patung-patong, na parang bundok at burol.

Itinalaga ni Agyu ang bayan sa kanyang matagumpay na anak na nanirahan doon kasama ang kanyang kaakit-akit na asawa.